Bolat armatýra termıni ıkemdi ózekter tegis nemese kedir-budyrly betin dep ataıdy, olarda kóbinese kúshtik qańqasy kórsetedi. Osy maqalada biz bolat armatýrany qarastyramyz, eń paıdalanylatyn, onyń artyqshylyqtaryn tolyqqandy túsindiremiz, onyń praktıkalyq qoldanýyn jáne osy biregeı bolat ónimdi qoldanystaǵy otandyq naryqta jikteýin kórsetemiz.

Bolat armatýrany paıdalaný artyqshylyqtary

Qazirgi zamanǵy qurylysta beton konstrýksıalaryna armatýra qoldanbaý múmkin emes. Beton – bul óziniń tastyń jeke qasıetteri, ıaǵnı qurylys elementi, ol syǵymdaýshy júkteme retinde qabyldaýy múmkin. Al shaǵyn tartylatyn kúsh kezinde (maıysatyn kúsh – bul tartylatyn júkteme bir jaǵynan buıymdar men basqa qysatyn) ol shytynaıdy. Armatýrany beton qurylymyna jáne tartylatyn kúsh qabyldaý úshin mynalardy qamtıdy.

Aldyn ala kerneýli temir-beton konstrýksıalary bar, olardyń armatýrasy aldyn ala belgili bir shamasyna sozylyp jatyr, sodan keıin betonmen quıylady. Ol qatqannan keıin onda syǵymdaýshy jáne maıysatyn kúsh paıda bolady, óıtkeni tartylǵan bolat ózekter qysylýǵa tyrysady. Osyndaı tartylatyn jáne maıysatyn kúshin konstrýksıasy aıtarlyqtaı jaqsy qabyldaıdy (beton túsirý ótedi –tartylatyn kúsh qazirdiń ózinde qolda bar qysylatyn kúshimen óteledi) jáne syzat túsýge beıim. Nátıjesinde sol jáne kúsh túsetin qabilettilikterine beton sany az kezde jetýge múmkindik týady (shamamen 30%).

Qalyptasqan tehnologıa arqasynda bolat qurylys armatýra joǵary tehnıkalyq sıpattamalaryn (sozylý, ıilý, buralý kedergisi), tehnologıalylyq (keńistiktik kúsh qańqalaryn jasaı otyryp, ony ońaı dánekerleýge bolady) jáne baǵasy boıynsha qoljetimdilikti biriktiredi. Bul turǵyda damyp kele jatqan sońǵy ýaqytta kompozıttik armatýra oǵan jol beredi.

Bolat armatýrany paıdalaný salasy

Bolat armatýrany negizgi qoldaný salasy -qurylys. Ol kez kelgen temirbetondy konstrýksıalary – plıta, blok, baǵanalar, qadalar jáne t. b. mindetti elementi bolyp tabylady. Olarǵa úsh qyzmetti oryndaıdy:

• kúshti –tartatyn jáne ıilý kerneýin qabyldaý;
• montajdaý – temirbeton konstrýksıalarynyń barlyq bólimderin biryńǵaı tutas retinde bekitý;
• bólý –konstrýksıalardyń búkil kólemi boıynsha kúsh-jigerin birkelki bólý.

Konstrýksıa jáne olardy paıdalaný túrine baılanysty sol nemese ózge de qyzmetterdiń mańyzdylyǵy ózgeredi. Sondaı-aq, bolat armatýra qarapaıym bolat konstrýksıalaryn jasaý úshin (beton tartýsyz) paıdalanylady.

Bolat armatýrany jikteý

Armatýra kelesi klastarǵa bolat túrine baılanysty bólinedi:

• MEMST 5781-82: AI (A240 eski belgileý), AII (A300), AIII (A400), AIV (A600), AV (A800), AVI (A1000). Eski belgileýlerde san aǵymdylyq shegin kórsetedi, 10 ese úlkeıtilgen. Iaǵnı AI 24 kg/m2, al AVI – 100 kg/m2 aǵymdylyq shegi bar
• MEMST 10884-94: At400S, At500S, At600, At600S, At600K, At800, At800K, At1000, At1000K, At1200.

Armatýra AI tek tegis profıli bar, AII – AVI armatýra – kedir-budyrlanǵan (merzimdik). Biraq Tapsyrys berýshiniń kelisimi boıynsha tegis profılimen ózekter shyǵarýǵa jol beriledi.

Sondaı-aq, armatýra dánekerlengen (ataýynda S árpi) jáne turaqty korrozıaǵa qarsy (K ataýyndaǵy K árpi) bólinedi. Armatýra kómirtekti, sondaı-aq az qospaly bolattan jasalýy múmkin. Naqty bolat tańbasy tapsyrys berýshimen kelisiledi jáne tómengi kesteden alynady.

Armatýraǵa paıdalanylatyn standarttar

Bolat armatýra kelesi MEMST shyǵarylýy múmkin:

• 5781-82 –temir-beton konstrýksıalardy armatýralaýǵa arnalǵan ystyq ılemdelgen bolat;
• 10884-94 – armatýralyq bolat termıalyq mehanıkalyq qysqartylǵan temir-beton konstrýksıalaryna arnalǵan

Armatýranyń úlgi ólshemderi

Bolat armatýra kelesi dıametrli qatary bar: 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 25, 28, 32, 36, 40, 45, 50, 55, 60, 70, 80. Biraq ár klasta armatýra óziniń dıapazony dıametri bar:
MEMST 5781-82 sáıkes

• AI – 6-40 m;
• AII – 10-80 m;
• AIII, AIV, AV – 6-40 m;
• AVI – 10-22 m

MEMST 10884-94 sáıkes

• 6-40 m.

Bolat armatýra satýǵa ádette eki nusqada jetkiziledi: oramdarda jáne AI jáne AII dıametri 12 m deıin klastar ózekterimen jáne AIII dıametri 10 m, ózek uzyndyǵy 6-12 m-den astam joǵary klasty jáne úlken dıametrli.